De Smeetoren langs de Catharijnesingel, gezien vanuit het zuidwesten (Beeld via Het Utrechts Archief)

Terug in de tijd langs de Catharijnesingel

De Utrechtse binnenstad zit vol met grote en kleine bijzondere verwijzingen naar de prominente historie van de Domstad. In het drukke dagelijkse leven lijken zowel bewoners als bezoekers die verwijzingen doorgaans echter nauwelijks op te merken. Zo ook op en rond de Bartholomeusbrug, die vanaf de Catharijnesingel toegang biedt tot de binnenstad. De hele dag door snellen voetgangers, fietsers en automobilisten via de ruim 100 jaar oude brug de stad in en weer uit. Wie de tijd neemt om er even stil te staan en om zich heen te kijken kan er een tijdreis maken, terug naar circa 1122.

Smeetoren

Kort nadat in 1122 – toen Utrecht stadsrechten kreeg – een aanvang werd gemaakt met de aanleg van de Stadsbuitengracht en de stadswal als verdedigingswerk, verrees rond 1145 ter hoogte van de huidige Bartholomeusbrug de Smeetoren. De stadsmuur, die pas vanaf 1225 werd gebouwd, was voorzien van meer dan 20 verdedingstorens, die door de Utrechtse gilden werden bemand. De Smeetoren, waarvan de contouren nog in het wegdek te zien zijn, was één van de eerste verdedigingstorens die werd gebouwd en bedoeld om van daaruit flankeringsvuur te geven om de stadsmuur en het aangrenzende terrein te verdedigen.

Tussen 1145 en 1854 deed de toren dienst, vanaf 1642 als sterrenwacht voor de Universiteit Utrecht. Er werden in die tijd belangrijk sterren- en weerkundige waarnemingen gedaan door onder andere Nicolaus Cruquius en Petrus van Musschenbroeck en Buys Ballot. Vanaf 1830 werden alle bolwerken, stadspoorten en de stadswal grotendeels afgebroken – de Smeetoren omstreeks 1855 – en legde Jan David Zocher op een groot deel van de voormalige verdedigingswerken het huidige Zocherpark aan. In het park werd ter hoogte van de Lange Smeestraat in maart 2006 een bord onthuld dat herinnert aan de Smeetoren.       

Beeld: https://www.bartholomeusgasthuis.nl/

 Bartholomeus Gasthuis

Aan de Lange Smeestraat, direct achter de Catharijnesingel, ligt het inmiddels 650 jaar oude Bartholomeus Gasthuis. De geschiedenis van het Bartholomeus Gasthuis begint wanneer een onbekend gebleven Utrechtse burger in 1367 het Sint Apollonia Gasthuis sticht. In 1378 neemt Willem van Abcoude het inmiddels kwijnende gasthuis onder zijn bescherming. Hij verandert het karakter van het Gasthuis tot een verblijf voor langdurig zieken. Ook geeft hij het een andere naam: het Sint Bartholomeus Gasthuis. Het zal één van de belangrijkste Utrechtse gasthuizen worden en het enige gasthuis in Nederland dat onafgebroken – in zijn oorspronkelijke functie – de eeuwen trotseert.

Anno 2015 staat het Bartholomeus Gasthuis letterlijk én figuurlijk midden in Utrecht en de Utrechtse samenleving. Het biedt bewoners van de Domstad een vertrouwde, veilige plek om te genieten van het ouder worden. Dat kan als bewoner van het Bartholomeus Gasthuis zelf maar ook als binnenstadbewoner. Veel van de aanwezige faciliteiten, zoals de eigentijdse brasserie Zunte, de (buurt)winkel, fitness, kapper en pedicure zijn toegankelijk voor iedereen. Het monumentale gasthuis is alle dagen geopend zodat je een belangrijk deel van de tentoonstelling ‘Van Armenpot tot Zorgpakket’ kunt bewonderen.

De oude Bartholomeïbrug uit 1902, met op de voorgrond nog het overhaalschuitje (beeld: Wikipedia)

Bartholomeusbrug

Nadat vanaf 1830 de verdedigingswerken langs de stadsbuitengracht grotendeels werden afgebroken ontstonden er gaandeweg nieuwe verbindingen over het water naar de ontspruitende buitenwijken in de snel uitdijende stad. Tot circa 1900 was er nog een overhaalschuitje op de locatie van de voormalige Bartholomeïbrug, die uiteindelijk in 1902 werd geopend. Direct ten oosten van de brug verrees een brugwachtershuisje voor de omgeschoolde veerman.

Medio 20e eeuw was de Bartholomeïbrug in zeer slechte staat. In 1952 werd daarom een geheel vernieuwde Bartholomeusbrug geopend in de vorm van een basculebrug uitgevoerd in steen, ijzer en staal. Het Krimpense bedrijf Hollandia was betrokken bij de bouw en de Utrechtse beeldhouwer M.F.M. van Seumeren vervaardigde in die tijd het beeld van de apostel Bartolomeüs dat nog steeds op de nieuwe brug staat.

Auteur/gastschrijver: Maurice Hengeveld